Günümüzde bir çoğumuzun işi ya da eğitimi gereği kullanmak zorunda olduğu, evlerimize kadar giren, hayatımızı kolaylaştıran internet; doğru kullanılmadığında bir çok sakıncalar doğurabiliyor. Hatta öyle ki, internet aracılığıyla bize ulaşan rahatsızlık, hayatı zehir edecek düzeye dahi ulaşabilir. İnternette rahatsızlık veren bu davranışların temelinde eğitimsizlik ve başıboş kullanım yatıyor. Günümüzün en büyük teknolojilerinden biri olan internet sorumsuz insanların elinde korku yayan, tedirginlik veren, kendimizi güvensiz hissetmemize neden olan bir araç haline de gelebiliyor.
Bilgisayarımıza musallat olan, hergün yeni ve daha tehlikelileri programlanan virüsler, silmekle başedemediğimiz çöp mesajlar (spam), kısa zamanda zengin olmayı vaad eden e-posta mesajları, ajan yazılımlar bu sorumsuz kişilerin eseridir. Bugün yazılım şirketleri, saydığımız sakıncaları gidermekte aciz kalmaktadır. Her ne kadar önlem alınsa bile çöp mesajlardan kurtulamamakta, bilgisayarımıza ajan yazılımlar (spyware) bulaşmasına engel olamamaktayız. Sinema ve televizyonlardaki filmlerde küçük yaştaki çocukların bile internet korsanlığı yapmasına yer verilerek, bu tür saldırılar özendirilmektedir. İnternet korsanlığı (hack) olaylarının da bir başarı öyküsü gibi sunulması bunda önemli bir etkendir.
NEDİR BU“NETIQUETTE”?
İnternette çoğu kişi kimliğini gizler. Sahte bir ad ve kimlikle internetten yararlanan ve internet alemindekilerle iletişime geçen kişi, fiziki olarak ulaşılamamanın rahatlığıyla, güncel hayatta olmadığı kadar rahat davranıp, kural tanımaz olur. İnternette insanlar, bundan dolayı birbirlerine karşı bu nedenle daha fazla hoşgörüsüz, tahammülsüz ve saygısız davranmaktadır. İnsanlar yüzyüze geldiklerinde birbirlerine söyleyemeyecekleri şeyleri, yüzlerce kişinin üye olduğu e-posta gruplarında çok rahat söyleyebilmektedirler.
Bu saydıklarımızın yanında bilgisayarın bir suç işleme ve insanlara maddi ve manevi zararlar verme aracı olarak da kullanılması, internet ve bilgisayar kullanırken uyulması gerekli ahlâki kuralların belirlenmesi ihtiyacını doğurmuş ve bu kurallara da “Netiquette” denilmiştir. İnsanların dikte edici, sıralanmış kurallara karşı antipatik davrandığı bir realite olmakla beraber, bu kuralları gözardı edemeyiz. İnternet iletişim kuralları zamanla oluşmuş ve büyük çoğunluk tarafından kabul görmüştür.
BİLGİSAYAR AHLÂKI ÜZERİNE 10 ALTIN KURAL
Tüm bilgisayar kullanıcılarının uymaları gerektiği konusunda üzerine uzlaşılan ve dünya çapında kabul gören “Bilgisayar ahlâkı üzerine 10 altın kural” şöyle:
1. Bilgisayarı başka insanlara zarar vermek için kullanmayın.
2. Başka insanların dosyalarına burnunuzu sokmayın.
3. Bilgisayarı yalan bilgiyi yaymak için kullanmayın.
4. Başka insanların bilgisayar kaynaklarını izin almadan kullanmayın.
5. Yazdığınız programın sosyal hayata etkilerini dikkate alın.
6. Başka insanların bilgisayar çalışmalarına karışmayın.
7. Bilgisayarı hırsızlık yapmak için kullanmayın.
8. Bedelini ödemediğiniz yazılımı kopyalamayın ya da kullanmayın.
9. Başka insanların entelektüel bilgilerini kendinize mal etmeyin.
10. Bilgisayarı saygı duyulacak, hakkında bahsedilecek şeyler için kullanın.
İNTERNET’TE İLETİŞİM VE ETKİLEŞİM KURALLARI
Türkiye Bilişim Vakfı (TBV) tarafından açıklanan internet kullanırken uyulması gereken kurallar da bu anlamda oldukça önemli. Ancak vakıf da bu uyarı ve kuralların ezberlenmesi gereken kurallar olmadığı ve özenli bir okunuş ile elde edilecek izlenimin sonucunda uygun davranışların sergilenmesinin daha doğru olacağını belirtiyor. İşte, internetin temel etik kuralları:
Saygı görmek için, saygı gösterin!
• Toplum karşısında kendinize yakıştırdığınız tavrı İnternet’in sanal ortamında da sürdürünüz, kimliğinizi saklayabileceğinizi umarak gerçek yaşamınızda benimsemediğiniz davranışları sergilemeyiniz.
• Başkalarına karşı saygılı olunuz, bunun kendinize olan saygınızın ve size başkalarının göstereceği saygının ön koşulu olduğunu unutmayınız.
• Düşüncelerinizi dile getirirken olumlu yaklaşmanın ve nazik bir ifade kullanmanın sağduyunun gereği olduğunu hatırlayınız.
• Tartışmaların özelleşmesine ve kişiselleşmesine yol açmayınız.
• İnsanları duygusal yönden zedeleyici ve rahatsız edici iletilerin yayılmasına olanak vermeyiniz (Örneğin amansız bir hastalığı olanların son isteği gibi sonuç alınması olasılığı çok kuşkulu iletilerin yayılmasına aracılık etmek ya da inançlar üzerinde yorumlar yapmak gibi).
• İstenmeden yapılan yanlışları hoşgörü ile karşılayıp, anlayışla yardımcı olmaya çalışınız.
• Kişilerin istemleri dışında iletiler alarak rahatsız olmalarını elinizden geldiğince önleyiniz, buna neden olmayınız.
• Size gelen bir iletiyi, başkasına aktarmak istediğinizde, bu iletiyi size gönderenin bunu isteyip istemediğinden emin olunuz.
Altyapı ve zamanı verimli kullanın!
• İletişim kurarken anlamsız sayılacak gereksiz iletiler göndermeyiniz.
• Hiç kimsenin zamanının küçük bir bölümünü bile boş yere almamaya özen gösteriniz.
• Ulaşmadığı kaygısı ile olsa bile aynı iletileri ardı ardına göndermeyiniz.
• Bilgilendirmek ve gelişmelerden haberdar etmek için sürekli bir elektronik bülten göndermek istediğinizde, gönderdiğiniz kişinin bu dağıtım ya da duyuru listesinde kalıp kalmama isteğini ilk duyurunuzda belirtebilmesini sağlayınız, kalma isteğini belirtmeyenleri bir daha rahatsız etmeyiniz.
• Bir web sitesinde yer alan uzunca bir metin ya da belgeyi e-posta ekinde dolaştırmayınız, bu metin ya da belgenin adresini ve konusunu belirtip, isteyenlerin buraya erişip bakabilmesi için web adresini vermekle yetininiz.
• İleti trafiğini yoğunlaştıran gönderimlerde bulunanları uyarınız, ısrarcı olanlarla yasal ve teknik yollarla uğraşmaktan kaçınmayınız.
Kimliğinizi gizlemeyin!
• Açık kimliğinizi hiçbir zaman gizlemeyiniz, her iletinizde açık kimliğinizin net olarak belli olduğundan emin olunuz.
• Konu kısmı yeterince açık olan (iletinin içeriğini göz atıldığında belli eden açıklıkta), dili anlaşılır, özlü kısa iletiler ile iletişim kurmaya ve etkileşmeye özen gösteriniz.
• Eğer herkesi değil de bir kişiyi ilgilendirdiğini düşündüğünüz bir ileti var ise genele hiç duyurmadan doğrudan ilgili kişiye iletilerinizi yönlendiriniz.
• Her zaman yanıtladığınız iletinin konu başlığını koruyarak yanıt veriniz.
Mesajlarınız anlaşılır olsun!
• Ne demek istiyorsanız ona karşılık olan, yanlış anlaşılmalara yol açmayacak düz ve yalın deyişlerle düşüncelerinizi aktarmaya çalışınız.
• İletilerinizin yalnızca eleştirici olmasından kaçınarak her zaman yapıcı ve ufuk açıcı olmasını gözetiniz.
• İletileri yanıtlamadan önce bir kere daha özenle okuyunuz.
• Özellikle tartışma listelerinde daha önce değinilmiş konuları ek bir katkıya yol açmayacaksa üstelemeyiniz, ortaya çıkmış bir sonucu görmezlikten gelerek kendi düşüncenizi kabul ettirmede ısrarcı olmayınız.
• Gereksiz yere büyük harfler ile yazışmaktan, sık sık özel simgeler kullanmaktan, esprili ya da alaycı anlatımlardan kaçınınız, jargon sayılacak farklı bir söyleşi biçimi ile herkese açık ortamlarda iletişimde bulunmayınız.
• Olanaklı olduğunca uzun alıntılar yapmaktan ve ek göndermekten kaçınınız, gönderdiğiniz eklerin çok yer kaplayan ekler olmamasına hele virus gibi alıcısının bilgisayar ortamını bozucu içerik taşımamasına özen gösteriniz.
• Virüslü iletiler ile karşılaştığınızda en kısa zamanda kaynağını ve gecikmeden etkileneceğini umduğunuz kişileri uyarınız.
Kişilik haklarına saygı gösterin!
• Başkalarının kişilik haklarına ve özel yaşamına saygılı olarak kişilerle ilgili yorumlarda bulunmayınız, kimlik bilgilerini ele geçirmeye, açıklamaya ve kullanmaya çalışmayınız.
• İyelik haklarını zedelememeye özen gösteriniz, başkasının veri kaynaklarını, düşüncelerini ve yazılımlarını kendinizinmiş gibi sahiplenmeye kalkışmayınız.
• İnternet ortamının sağladığı olanakların yasa dışı biçimde insanlara zarar verme, başkalarının işlerini engelleme, gizli ve kişisel bilgilerini ele geçirip yararlanma, her türlü sahtekarlık, yolsuzluk, dolandırıcılık ya da hırsızlık gibi kötü amaçlı kullanımına yol açmayınız ve göz yummayınız.
• Uygunsuz davranışlar sergilemekte ısrarlı olanları ölçülü bir tepki içinde elbirliği ile uyarmaya çalışınız.
• Size gelen bir iletiyi başkalarına aktarırken ileti üzerindeki e-posta adres bilgilerinin gerekmiyorsa aktardığınız kişinin eline geçmemesine özen gösteriniz.
• Kendinizin ya da temsilcisi olduğunuz ürün ve hizmetlerin reklamını yapmayınız.
• Güvenlik zedeleyici girişimlere karşı alınması gereken önlemlere uymaya özen gösteriniz.
• İnternet üzerinde denetim ve düzenleme yetkisi olanların konumlarını kötüye kullanmalarına karşı duyarlı olunuz ancak gerektiğinde de işlerini kolaylaştırıcı her türlü desteği veriniz.
MELİH BAYRAM DEDE